Konferencja i koncert 14 października

Zapraszamy na wyjątkowe wydarzenie! W dniu 14 października koncert KONTAKION „O NAWRÓCONEJ”- Bizantyjskie oficjum według Hymnu Św. Romana Melodosa (VI. w.)

Przed koncertem konferencja naukowa w naszej parafii.

KONTAKION „O NAWRÓCONEJ”

Bizantyjskie oficjum według Hymnu Św. Romana Melodosa (VI. w.)

Roman Melodos (pieśniarz) urodził się ok. 490 r. w Emesie, obecnie Hims w Syrii, zmarł ok. 555 r. w Konstantynopolu. Jeszcze przez Kościół niepodzielony uznany został za świętego. Ten wielki bizantyjski poeta religijny tworzył za czasów cesarza Justyniana I. Był autorem niezliczonych kontakionów - liturgicznych hymnów poświęconych różnym świętom, postaciom biblijnym i wydarzeniom.
Powstanie kontakionu ma związek z rozbudowywaniem liturgii w VI wieku, gdy kultura bizantyjska osiągnęła okres wielkiego rozkwitu. Wielkie budowle sakralne jak Kościół Mądrości Bożej w Konstantynopolu, musiały mieć swe odzwierciedlenie we wspaniałości liturgii.
Słowo „kontakion” oznaczało pierwotnie drążek, na który nawinięty był zwój, z którym śpiewak stawał przed wiernymi, później zwój pisma z pieśnią religijną, wreszcie samą pieśń religijną.
Kontakion jest dramatyzowaną poetycką homilią, pisaną grecką prozą metryczną, śpiewaną przez kantorów i dwa chóry antyfonalnie na przemian. Liturgicznie związany był z nabożeństwem jutrzni, kiedy to w wigilię świąt i uroczystości śpiewany był po melorecytacji Ewangelii. W celu uroczystego zaśpiewania kontakionu kantorzy wchodzili na wysoką ambonę, która w starożytnych bazylikach umieszczona była na głównej osi świątyni, pośrodku nawy kościoła pod centralną kopułą. Śpiewowi solistów wtórowały dwa chóry, rozmieszczone po dwóch stronach ambony, od strony prezbiterium.
Najpierw śpiewano strofę-wstęp, zwaną proimoion, w której zapowiadano temat homilii. Strofę wprowadzającą kończył krótki refren, powtarzany chóralnie na końcu każdej recytowanej strofy.
Kontakion mógł mieć od 18 do 24 strof o stałej strukturze, biorąc pod uwagę liczbę sylab, miejsce akcentu w wersie, układ syntaktyczny. Historycznie rzecz ujmując, kontakiony powstały z łączenia nierówno zgłoskowych troparionów – krótkich pieśni liturgicznych wplatanych między lekcje Ewangelii. Strofy kontakionu nazywano dlatego troparionami albo częściej „òikoi” co dosłownie znaczy dom, mieszkanie lub pokój (z tego później włoska „stanza”). Pierwsza strofa, allometryczna, nosiła nazwę „kukúllion” (czapka, kaptur). Kolejne naśladowały układ kukúllionu. Każdą strofę kończył refren (efymnion), najczęściej taki sam dla uzyskania poetyckiej jednolitości”. Początkowe litery strof tworzyły akrostych – imię autora, często poprzedzone słowem „pokorny”. Szczególnie ulubioną strofę kontakionu, hirmos, poeta przenosił jako pierwszą strofę do nowo tworzonego kontakionu. Kontakia skomponowane na podstawie kilku hirmosów określano nazwą idomela.
Roman odziedziczył tę formę wyrazu poetyckiego po swoich poprzednikach z końca V wieku. Kontakiony miały charakter liryczno-dramatyczny, posiadały również partie narracyjne, ponieważ często stanowiły rodzaj katechezy. Melodos ozdabiał je figurami retorycznymi: apostrofami, pytaniami, ozdobnikami krasomówczymi. Często zawierały partie dialogowe, a czasem całe były, pełnym dramatycznej ekspresji, dialogiem.
Historycy teatru często widzą w kontakionach początki chrześcijańskiego pra-dramatu misteryjnego. Dlatego jako Schola Węgajty zdecydowaliśmy się na opracowanie i inscenizację jednego z nich. Wybraliśmy kontakion przeznaczony na wigilię środy Wielkiego Tygodnia, który opowiada o nawróceniu jawnogrzesznicy, zakupieniu przez nią olejku i maści u sprzedawcy wonności, jej spotkaniu z Jezusem w domu Faryzeusza Szymona, namaszczeniu stóp Jezusa, odparciu zarzutów faryzeusza przez Jezusa i odpuszczeniu grzechów.

Aby polskim słuchaczom i widzom bardziej przybliżyć wspaniałość poezji Romana zdecydowaliśmy się przetłumaczyć ten hymn na język polski. Zadania przekładu podjął się muzyk, językoznawca i tłumacz, członek zespołu Scholi Węgajty- Maciej Kaziński z Proszowej.

Oryginalna muzyka kontakionów nie przetrwała do naszych czasów. Wiadomo, że melodię klasyfikowało się zgodnie z tonem (echos), których w bizantyjskim systemie modalnym było osiem. Była ona albo tworzona specjalnie dla danego utworu i wtedy nazywano ją „idiomelon” albo poeta wykorzystywał muzykę istniejącej homilii, podając jej nazwę. Wiadomo, że określenie melodos oznaczało autora zarówno słów i muzyki. Pozwalało to na stworzenie dzieła kompletnego – z autorską muzyka, która według niego najlepiej odpowiadała tekstowi. Pierwsze notacje muzyczne bizantyjskie pojawiają się dopiero w X. wieku. Zachowały się jednak w późniejszych źródłach wskazania, co do dawnej praktyki śpiewu kontakionów.

Marcin Abijski - muzykolog, śpiewak, absolwent greckich szkół teologicznych i muzycznych, znany z autorstwa grecko-bizantyjskiej muzyki do polskiego „Akatystu do Przenajświętszej Bogarodzicy” pióra ks. Józefa Maja, podjął się trudnego zadania skomponowania nowej bizantyjskiej muzyki do tego zapomnianego, starożytnego tekstu.

Premiera kontakionu miała miejsce w zeszłym roku 14 października w Cerkwi Pokrowskiej w Bielsku Podlaskim po Wieczerni święta Pokrow (który również jest dniem wspomnienia Romana Melodosa).

Śpiewany będzie przez Scholę Węgajty wspólnie z prawosławnymi kantorami z Bielska Podlaskiego i Białegostoku.

Wykonawcy:
Marcin Abijski, Marcin Bornus-Szczyciński, Adam Cudak, Maciej Kaziński, Marcin Małysz, Johann Wolfgang Niklaus, Serhii Petrychenko, Robert Pożarski, Paweł Szczyciński, Fryderyk Wojda, Svetlana Butskaya, Agnieszka Krajewska-Werecka, Monika Paśnik-Petryczenko, Doroteusz Fionik, Maksim Fionik, Krzysztof Stadnicki, Tomasz Sulima, Anna Fionik, Nika Jurczuk,

Przekład: Maciej Kaziński

Muzyka i kierownictwo muzyczne: Marcin Abijski

Aranżacja scenograficzna: Małgorzata Dżygadło-Niklaus

Kierownictwo artystyczne: Johann Wolfgang Niklaus


SCHOLA WĘGAJTY jako zespół działający w ramach Stowarzyszenia „Węgajty” niedaleko Olsztyna powstała w styczniu 1994 roku. Tworzą go śpiewacy, aktorzy, muzycy, plastycy, teatrolodzy i muzykolodzy pochodzący z 6 krajów europejskich. Schola zajmuje się rekonstrukcją średniowiecznych dramatów liturgicznych, prezentacjami muzyczno-teatralnymi, badaniami nad tradycjami śpiewu liturgicznego i sakralnego, antropologią kultury oraz edukacją i animacją teatralną, muzyczną i plastyczną.
Od ponad 22 lat opracowuje i wykonuje najstarsze europejskie zabytki literacko –muzyczno -dramatyczne (rękopisy polskie, francuskie, włoskie, niemieckie). Ma w swoim dorobku i repertuarze 7 łacińskich średniowiecznych dramatów liturgicznych stanowiących kanon tego gatunku, które były prezentowane w wielu krajach Europy oraz głównych ośrodkach kraju. Poprzez połączenie twórczych sił i doświadczeń aktorów, śpiewaków, instrumentalistów, teatrologów, antropologów, plastyków, językoznawców, liturgistów i przedstawicieli innych komplementarnych dziedzin, zespół wypracował unikalny i rozpoznawalny idiom wykonawczy i stylistyczny oparty na archaicznych i tradycyjnych technikach warsztatu muzyczno-teatralnego.
Wykonywane przez Scholę dramaty liturgiczne można zgrupować w kręgi tematyczne: bożonarodzeniowy – Ordo Stellae, wielkopostny – Planctus Mariae i Ludus Passionis, wielkanocny – Ludus Paschalis, starotestamentowy – Ludus Danielis, maryjny Ordo Annuntiatione oraz Cuda św. Mikołaja – Miracula Sancti Nicolai.
Od wielu lat naszej działalności prowadzimy intensywną wymianę z prawosławnymi społecznościami, zarówno w Polsce jak i w Rosji, na Ukrainie, Białorusi, w Rumunii i Grecji, współpracując z zespołami takimi jak rumuński Chóru Byzantion z Jasów i grecki bizantyjski Chór śp. Lykourgosa Angelopoulosa z Aten.
Ponieważ chcieliśmy poszerzyć nasz dialog wschód - zachód również na kraje bałkańskie, zrealizowaliśmy w zeszłym roku Projekt Cresta 2016, który polegał na wymianie i współpracy z artystami z Serbii i Macedonii w badaniach nad początkami sztuki liturgicznej.
W obecnym roku kontynuując idee dialogu, realizujemy projekt „CRESTA 2017 – Artystyczna wędrówka granią na szlaku pogranicza kultur między Białorusią, Ukrainą i Polską.”
Projekt w punkcie wyjścia dotyczy artystycznego badania potencjału obszaru styku kultury i mentalności zachodniej i wschodniej – obszarów granicznych, kulturowo niejednorodnych, na których tradycyjne kultury koegzystują od wieków, wpływają na siebie, jak świat kultury bizantyjskiej i łacińskiej.
Obrazem tej koegzystencji jest wiodąca poprzez środkową Europę z południa na północ grań (po włosku „CRESTA”, stąd tytuł projektu), dzieląca tereny i kultury pogranicza między wpływami wschodu i zachodu. Jednocześnie tędy prowadził szlak ruchu idei i form, jak misja Cyryla i Metodego. Podążali tędy również mistrzowie sztuki ikonopisania czy śpiewu liturgicznego, którzy wraz ze swymi uczniami wędrowali z Konstantynopola i Tesalonik przez macedońską Ochrydę do Serbii, Rumunii i na Ruś. Zmierzali dalej, na przykład do kaplicy Św. Trójcy na zamku w Lublinie czy do cerkwi pw. Zwiastowania w klasztorze w Supraślu, zdobiąc świątynie freskami bizantyjskimi i ucząc śpiewu.

Więcej: http://www.wegajty.pl/