Św. Łazarz

Święty Car Łazarz

Święty Łazarz to jeden z najbardziej znanych i czczonych świętych w Serbii. To wybitna postać, która swoim życiem i postawą na wieki odcisnęła ślad na serbskiej kulturze, duchowości i polityce. Serbska Cerkiew zwykła nazywać go „świętym carem wielkomęczennikiem”.

Łazarz Hrebelianović urodził się w 1329 roku w niewielkim mieście Prilepac, którym zarządzał jego ojciec. To miasto otrzymał ojciec Łazarza za wierną służbę na dworze serbskiego cara Duszana. Hrebelia­novicie nie byli zamożną ani książęcą rodziną, ale byli bogobojni. Łazarz urodził się w czasach największego rozkwitu serbskiego państwa. Za panowania Duszana Mocnego (1308-1355), który koronował się na cesarza i władał całą południową Europą, młody Łazarz uczył się i służył na car­skim dworze. Szybko pokazał się jako mądry i przewidujący dworzanin, toteż car Duszan uczynił go swym bliskim doradcą, nadając mu tytuł książęcy i obdarowując wielkimi majątkami w centralnej Serbii. W 1353 roku Łazarz ożenił się z księżną Milicą, która po­chodziła z rodziny Nemanjićów – rodu świętego Sawy i cara Duszana.

W roku 1355 umiera niespodziewa­nie największy w dziejach Bałkanów władca, Duszan. Jego cesarstwo ulega podziałowi. Łazarz próbuje scalać, słu­żąc na dworze syna Duszana, ostatnie­go serbskiego cesarza Urosza, który umiera bezpotomnie w 1371 roku. We­wnętrzne spory i brak następcy tronu doprowadziły po 1371 roku do upadku cesarstwa i powstania kilku księstw. Największym, z siedzibą w mieście Krusevac, władał książę Łazarz, który nieformalnie stał się najważniejszym serbskim władcą, a Cerkiew prawo­sławna uważa go za prawowitego następcę tronu cesarskiego.

Łazarz zasłynął jako mądry zarząd­ca, człowiek sprawiedliwy, skromny i pobożny. Już za życia miał wśród poddanych opinię „człowieka Boże­go”, a ówczesne elity widziały w nim nadzieję na ponowne zjednoczenia Serbii.

Łazarz pozostawił po sobie liczne fundacje. Budował nowe świątynie i monastery, z których najbardziej znane to Ravanica i Lazarica. W jego księ­stwie schronili się też ojcowie Synaici (uczniowie św. Grzegorza Synaity ze Świętej Góry Atos), których gościn­nie przyjął książę, budując im nowe monastery i pustelnie. Za jego życia odnowiono i rozbudowano serbski monaster Hilandar na Atosie. Łazarz był jednym z fundatorów rosyjskiego monasteru św. Pantelejmona na Świę­tej Górze.

Jednym z najważniejszych osiągnięć Łazarza było doprowadzenie do pojed­nania Cerkwi konstantynopolitańskiej i serbskiej. Kiedy bowiem Duszan dążył do uniezależnienia serbskiej Cerkwi i uczynienia z niej patriarchatu, Kon­stantynopol nie wyrażał na to zgody i stosunki między Cerkwiami zostały zerwane, a Serbowie obłożeni anate­mą. Do zdjęcia anatem i pojednania patriarchów Konstantynopola i Serbii doszło w 1375 roku. Uroczystości miały miejsce w Pećkim Patriarchacie, gdzie w roli świeckiego gospodarza i inicjatora procesu wystąpił książę Łazarz.

Jednak to nie życie, ale męczeńska śmierć stanowi o świętości Łazarza. Serbia była nękana przez rosnące w siłę muzułmańskie wojska. W 1389 roku sułtan Murad sprowadził na Bałkany ogromne siły, by podpo­rządkować sobie serbskie księstwa, następnie podbić Europę. Na drodze Turkom stanął książę Łazarz, który nie przyjął wysuniętej przez sułtana oferty rozejmu w zamian za utratę niepodległości i zebrał serbskie siły do rozstrzygającej bitwy. Ta miała miejsce 28 czerwca 1389 roku na Kosowym Polu. Książę przed bitwą miał powiedzieć: „Dziś wybieramy królestwo niebieskie, rezygnując z królestwa tego świata”. W dzień bitwy wszyscy rycerze ze swym dowódcą przystąpili do priczastija i udali się na Kosowe Pole, gdzie czekała na nich prawie dwukrotnie liczniejsza armia turecka. Książę ze swymi rycerzami, występując w obronie swojej wiary i wolności, wypełnił legendarne prze­słanie św. Sawy, które do dziś powta­rza każdy wierzący Serb: „Wszystko oddamy za Chrystusa, Chrystusa nie oddamy za nic”.

Bitwa zakończyła się niejedno­znacznym zwycięstwem Turków, któ­rzy rozbijając serbską armię ponieśli ogromne straty. Na polu bitwy zginął sułtan Murad. Łazarzowi po bitwie ścięto głowę. Na Kosowym Polu, we­dle różnych danych, zginęło od 25 do 40 tysięcy serbskich rycerzy. Podobne straty ponieśli Turcy. Dla porównania można przytoczyć fakt, iż w słynnej bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku zginęło 2-3 tysiące żołnierzy wojsk polsko-litewskich i około 8 tysięcy krzyżackich.

Po śmierci ścięta głowa Łazarza świeciła tak jasnym światłem, że łatwo odnaleźli ją ludzie grzebiący ciała ko­sowskich męczenników. Jego relikwie, które w cudowny sposób zrosły się z głową, nie uległy rozkładowi. Złożo­ne są w monasterze Ravanica, który święty Łazarz ufundował jeszcze za swego ziemskiego życia.

Dla prawosławnego serbskiego narodu bitwa na Kosowym Polu ma wymiar Golgoty, przez którą trzeba przejść, aby ujrzeć Zmartwychwstanie. Jest też symbolem wyboru, jakiego dokonuje i człowiek, i cały naród. Kosowski testament to sztuka wyboru między tym co ludzkie i przemijające, a tym co wieczne i Boskie. Ten testa­ment każdy prawosławny Serb nosi w swoim sercu, a jego ucieleśnieniem i dobrym wykonawcą jest święty Car Wielkomęczennik Łazarz.

Obecność relikwii świętego Łazarza w jednej z białostockich świątyń bę­dzie skłaniało także wiernych w Polsce do zadumy nad naszymi życiowymi wyborami.

o. Michał Czykwin